طیور گوشتی:
سالهای زیادی است که واکسیناسیون کوکسیدیوز روش اصلی کنترل کوکسیدیوز در گله های مولد و تخمگذار بوده است. هدف، گسترش solid immunity در برابر گونه های آیمریای شایع به وسیله مواجهه با گونه های آیمریا در سنین اولیه میباشد.
در طیور گوشتی، روش اصلی پیشگیری از کوکسیدیوز استفاده از ضدکوکسیدیوزهای مخلوط در دان بوده است. در سالهای اخیر، افزایشی در مصرف واکسنهای کوکیسیدیوز دیده شده است که این مهم، عمدتاً حاصل سیاستهای حمایتی بعضی برندهای تجاری مانند ABF و NAE بوده است.
دلیل دیگر استفاده از واکسن کوکسیدیوز در طیور گوشتی، بازگردانی حساسیت سویه فیلد به ضدکوکسیدیوز های رایج است. تحقیقات علمی و تجربه های عملی، وجود سویه هایی با حساسیت کم به چندین ضدکوکسیدیوز را نشان میدهند. بیان سویه های واکسنی حساس برای جایگزینی با سویه های فیلد، تأثیر مثبتی بر کارآیی ضدکوکسیدیوزهای مختلف در زمان استفاده مجدد آنها بعد از پروتکل واکسن را دارد.
طیور تخمگذار
طی دوره پرورش و تولید، طیور تخمگذار در سالنهای مختلفی قرار داده میشوند که این مهم میتواند اثر مهمی در پیشگیری از کوکسیدیوز داشته باشد؛ زیرا سویه های آیمریای موجود در پرورش و تولید لزوماً یکی نیستند. به خوبی شرح داده شده است که هیچ گونه ایمنی متقاطعی بین سویه های مختلف آیمریا وجود ندارد؛ بنابراین اهمیت زیادی دارد که طیور تخم گذار، solid immunity را در برابر تمامی گونه های آیمریای مربوط به دوره پرورش قبل از ورود به سالن تولید، گسترش دهند. اگر برقرای این شرایط مقدور نباشد، بدان معنی است که در طول دوره تولید، پرندگان برای بار اول در مواجهه با گونه مشخصی از آیمریا (مانند E.necatrix) قرار می گیرند.
با توجه به این که تغییر در محیط تولید دوره حساس و پراسترسی میباشد، چالش مازاد کوکسیدیوز میتواند اثر مخربی بر تولید تخم داشته باشد. در بسیاری از موارد، پرندگان نیاز به درمان کوکسیدیوز به همراه داروهای مورد نیاز برای تولید تخم دارند.
استفاده از واکسن کوکسیدیوز در دوره پرورش، تنها راه اطمینان بخشی است که همه پرندگان در مواجهه با تمامی گونه های مرتبط قرار گرفته اند. تعداد بسیار زیادی واکسن در بازار وجود دارد و واکسنهای مختلف میتوانند حاوی ترکیبات مختلفی از گونه های آیمریا باشند. در زمان انتخاب واکسن، توصیه میشود تا گونه های آیمریای رایج در فارمهای مختلفی که میخواهند واکسینه شوند، بررسی گردد. در مجموع، 7 گونه آیمریا
(E.acervulina, E.maxima, E.tenella, E.necatrix, E.brunetti, E.mitis, E.praecox) در طیور سراسر جهان یافت شده است اما در حقیقت، تمامی گونه ها در هر فارمی وجود ندارند و برخی گونه ها بیماری زا تر از بقیه میباشند.
شرایط سالن پرورش میتواند بین فارمها و کشورهای مختلف بسیار متفاوت باشد. در زمان استفاده از واکسنهای کوکسیدیوز، مهم است بدانیم که حداقل 3 مواجهه متوالی با انگل، قبل از آن که پرنده solid immunity را گسترش دهد، نیاز میباشد. بنابراین مهم است که پرندگان امکان تماس با مدفوع را داشته باشند که بهترین روش مواجهه دوم و سوم می باشد. این مهم در موارد پرورش در بستر مشکل کمتری نسبت به پرورش در قفسها یا سیستمهای سالنی مجهز ایجاد مینماید. تحت این شرایط، مرغدار باید اقدامات مازادی را لحاظ کند؛ برای مثال قرار دادن کاغذ رول در مرغداری با سیستم قفس جهت اطمینان از مواجهه دوم و سوم با سویه های واکسنی، که البته کاغذ رول باید حداقل 3 هفته در قفس بماند تا از چرخه مناسب واکسن مطمئن شویم.
در بعضی از کشورها، طیور تخمگذار طی دوره تولید همچنان در قفس نگهداری میشوند و متعاقباً این پرندگان، تماس بسیار کمی با مدفوع خواهند داشت و در نتیجه، احتمال مشکلات کوکسیدیوز کمتر میگردد. تحت این شرایط، استفاده از ضد کوکسیدیوزها در غذا طی مرحله پرورش، گزینه های کاربردی جهت پیشگیری از مشکلات کوکسیدیوز در این دوره میباشد. استفاده از ضدکوکسیدیوزها از گسترش ایمنی جلوگیری نمی نماید.
بهترین راه کنترل کوکسیدیوز در طیور تخمگذار بستگی به سالن مرغداری و سویه های آیمریای موجود در فارم دارد. همیشه باید هدف آن باشد که طیور بتوانند ایمنی را در برابر سویه های موجود در سالن گسترش دهند و از هرگونه ناهنجاری رودهای در این طیور در دوره تولید، پیشگیری نماید.
مزایای استفاده از واکسیناسیون کوکسیدیوز در طیور گوشتی
- از دیدگاه نیاز بازاریابی
در برخی نواحی، نیاز روزافزون به پرورش طیور گوشتی بدون استفاده از یونوفوره ها وجود دارد. از این نظر، استفاده از واکسن کوکسیدیوز گزینه مناسبی میباشد. واکسیناسیون میتواند به همراه ضدکوکسیدیوز شیمیایی (مانند آمپرولیوم، آمپرول) جهت کنترل بیشترین میزان اثرات کوکسیدیوز، که در زمان اتمام تحریک ایمنی رخ میدهد، استفاده گردد. این مهم از دلایلی است که چرا یک واکسن کوکسیدیوز باید در سریع ترین حالت ممکن چرخهاش را طی نماید. تفاوتهای مشهودی بین واکسنهای مختلف کوکسیدیوز وجود دارد که بر میزان موفقیت واکسیناسیون مؤثر واقع میگردد.
مطالعه انجام شده توسط Prof Robert Teeter نشان داده است که چالش دیرهنگام کوکسیدیوز اثر بسیار بیشتری بر عملکرد پرندگان در مقایسه با چالش زودهنگام کوکسیدیوز در بر خواهد داشت.
متعاقباً استفاده از واکسن با چرخه کوتاه تر، عملکرد بهتری نسبت به واکسن با چرخه طولانی تر ایجاد مینماید. این چرخه زودهنگام یکی از مزایای مهم هر دو واکسن بینالمللی ضدکوکسیدیوز اروپایی و آمریکایی ما (Advent و (HuveGuard میباشد.
- از دیدگاه بازگردانی حساسیت
زمانی که ضدکوکسیدیوزها بیش از حد مصرف میگردند، حساسیت سویه فیلد نسبت به این محصولات کاهش خواهد یافت که منجر به کاهش کارآیی میگردد. یک واکسن ضدکوکسیدیوز میتواند جهت بازگردانی حساسیت سویه های آیمریا نسبت به ضدکوکسیدیوز استفاده شده، استعمال گردد.
در بخشی از مرحله ثبت واکسنهای کوکسیدیوز، باید ثابت شود که سویه های واکسن کوکسیدیوز حساس به ضدکوکسیدیوزها هستند. این سویه های حساس در گله بیان خواهند شد و با سویه های فیلد مقیم مقابله کرده و آنها را جایگزین مینمایند. این قضیه میتواند محقق گردد، زیرا سویه های واکسن در سن خیلی کم با دوز بالا بیان میشوند که به آنها مزیت برتری نسبت به بیان سویه های فیلد را میدهد. البته جهت دست یابی به جایگزینی کامل، واکسیناسیون باید حداقل در دو یا حتی بیش از سه گله بعدی ادامه یابد.
Huvepharma آزمایشی جهت ارزیابی میزان بازگردانی حساسیت بعد از واکسن انجام داد. سویه های آیمریا قبل و بعد از واکسیناسیون (توسط Advent) از سه گله متوالی فارم واکسینه شده جمع آوری شدند. قبل از واکسیناسیون، حساسیت سویه های فیلد نسبت به داروهای ضدکوکسیدیوز مختلف (هردو دسته شیمیایی و یونوفوره) کاهش یافته بود. بعد از واکسیناسیون میزان حساسیت تغییر کرده و کارآیی تمامی ضدکوکسیدیوزها بهبود یافت؛ بهگونهای که مجدداً به ضدکوکسیدیوزهای مؤثر تبدیل شدند. میانگین عملکرد ضدکوکسیدیوز (برای مثال مزیت مشاهده شده بعد از عفونت با سویه های آیمریا با استفاده از یک ضدکوکسیدیوز مشخص در مقایسه با گروه کنترل عفونی درمان نشده) قبل از واکسیناسیون 5% بوده است؛ در حالی که بعد از واکسیناسیون به 72% بهبود یافت. مزایای مشابهی در عمل گزارش شده است. شاخصاً بهترین عملکرد در گله هایی دیده شده است که از ضدکوکسیدیوز بعد از واکسنهای کوکسیدیوز استفاده کردند. پیشنهاد Huvepharma استفاده از برنامه کامل یونوفوره (برای مثال sacox کامل) بعد واکسن است، زیرا سود آورترین برنامه میباشد.
نتیجه گیری
واکسیناسیون به عنوان وسیلهای برای کنترل کوکسیدیوز میتواند در هر دو گله طیور گوشتی و تخمگذار منجر به مزایای قابل توجهی در عملکرد گردد. واکسیناسیون براساس نوع پرنده، نوع سیستم سالن و دلایل استفاده از واکسن با روشهای مختلفی استفاده میگردد. مطمئنا واکسیناسیون باید به عنوان وسیله ای برای پیشگیری از کوکسیدیوز در آینده و حال لحاظ گردد، زیرا مزایای بسیاری وجود دارند که تنها با استفاده تنها ضدکوکسیدیوزها حاصل نمیشوند.
ترجمه: دکتر فاطمه داودی. گروه علمی شرکت آرین رشد افزا(آرا)