تاریخچه مایکوتوکسین

 همان­طور که می­دانیم غذا لازمه­ ی حیات بشر است و همه ی ما نگران کیفیت و سلامت غذایمان هستیم. دیر زمانی است که بشر دانسته برخی از گونه‌های قارچ‌های ماکروسکوپی پس از بلع می‌توانند به­ عنوان یک خطر برای سلامتی انسان مطرح باشند. مايكوتوكسين‌ها، آلوده‌كننده‌هاي طبيعي مواد غذايي و خوراك هستند. مايكوتوكسين‌هاي مختلف با درجه سميت متفاوتي انسان‌ها و دام‌ها را تحت تاثير قرار مي‌دهند.

فرآورده‌های دامی به خصوص گوشت و کبد ماکیان نقش بسزایی در تغذیه مردم سراسر دنیا دارند و در عین حال این فرآورده­ های مصرفی انسان، به دلایل متفاوت تحت تأثیر عواملی قرار می­گیرند که آنها را برای مصارف تغذیه ­ای نامناسب می­گردانند (Alama and Razaghi, 2001 ). در نتیجه برای تولید غذا سالم برای انسان، استفاده از خوراک سالم جهت مصرف دام و طیور اهمیتی دوچندان می‎یابد. شيوع مايكوتوكسين‌ها جهاني است طبق برآوردهای انجام شده بیش از 25% غله دنیا به سموم قارچی آلوده شناخته شده، و اثرات مهلک و مخرب سموم قارچی به ‎ویژه آفلاتوکسین بر عملکرد و سیستم ایمنی طیور به اثبات رسیده است، بنابراین اهمیت پایش سموم قارچی در جیره طیور واضح بوده و ضرورت استفاده از یک فناوری مؤثر را افزایش می‎دهد. درحال حاضر، اکثر مواد مورد استفاده خوراک در کشور ما بخصوص (ذرت، کنجاله سویا، …) که از بنادر وارد کشور می‏گردند، هنگام حمل، نگه‌داری و توزیع، به سموم قارچی آلوده می‎شوند. به ‎ویژه آن که بنادر مهم وارداتی کشور در مناطق گرم و مرطوبی قرار دارند که در این صورت مشکلات چند برابر می‎شود. با به کار بردن مواد بازدارندة رشد قارچ‎ها و جذب کننده توکسین‎ های حاصل از آن‎ها، می‎توان توکسین‎ ها را به صورت غیر قابل جذب از دستگاه گوارش خارج کنند که اقدامات مؤثر به کار بردن این مواد در منبع اولیه تهیه دان و در حین تولید، توزیع و سایر مراحل، می‏باشد (کمال‎زاده، 1386).

مایکوتوکسین‎ها، گروهی ناهمگن از متابولیت‎های ثانویه قارچی هستند. شکل‌گیری آن‎ها در منابع خوراکی تحت تاثیر عوامل زیادی نظیر رطوبت، دما، تراکم، اکسیژن، نوع سوبسترا و حضور میکروارگانیسم‎های رقیب قرار می‎گیرد (صداقت و همکاران، 1386). از میان صد‎ها نوع سموم قارچ شناخته شده، تعداد کمی از آن‎ها در صنعت طیور مطرح هستند که شامل آفلاتوکسین‎ها، اکراتوکسین‎ها، تریکوتسن‎ها، زیراالنون‎ها و سیترینین‎ها می‎باشد (سحری و شریعتمداری، 1381).

مایکوتوکسین‎ها

کلمه مایکوتوکسین از دو واژه مایکو به معنی قارچ و توکسین به معنی سم تشکیل شده است و در مجموع به معنای سموم تولیدی قارچ­هاست. بعضی قارچ­های که بر سطح مواد گیاهی رشد می­کنند، سمومی تولید می­کنند که برای حیوانات مصرف کننده بسیار خطرناک است. مهم ترین آن آفلاتوکسین است.

آفلاتوکسین

کشف آفلاتوکسین­ها به سال 61-1960 برمی­گردد. بدین صورت که بیماری ناشناخته­ای در انگلستان هزاران بوقلمون را که از بیماری کبد رنج می­بردند، از بین برد، همین طور اردک­ها، جوجه مرغ­ها، و گاوها نیز بطور مشابه مورد حمله این سم­ها قرار گرفتند. آفلاتوکسین طبیعی چهار نوع می­باشدکه عبارتند از B1،B2 ، G1، G2. آفلاتوکسین B1 اثرات سمی و سرطان­زایی بیشتری نسبت به سایر اعضای گروه آفلاتوکسین­ها دارد. بویژه اثر سرطان­زایی آن در بافت کبد مورد توجه بیشتری می­باشد (سحری و شریعتمداری، 1381).

علائم آفلاتوکسیکوزیس در طیور

علائم کلینیکی و اثرات عملکردی

حساسیت به آفلاتوکسین ها بر اساس گونه، دوز مصرفی، جنس، سن و وضعیت تغذیه‌ای حیوان متفاوت است. سرعت رشد كم و عملكرد ضعيف از نشانه‌هاي رايج آفلاتوكسيكوزيس در طيور مي‌باشد. نقصان در افزایش وزن بدن به ضرر اقتصادی و افزایش شیوع بیماری­ها در گله­های طیور می­انجامد. میزان افزایش وزن بدن جوجه­ های گوشتی با افزایش سطح آفلاتوکسین جیره کاهش می­یابد. محققین پيشنهاد كردند، به ­ازاي هر ميلي‌گرم افزايش آفلاتوكسين در هر كيلوگرم جيره جوجه‌هاي گوشتي، سرعت رشد 5 درصد كاهش مي‌يابد. در سطوح بالاتر از 2 میلی­گرم AFB1 در کیلوگرم جیره باعث 11 درصد کاهش در افزایش وزن جوجه­ های گوشتی شد. از این گزارش­ها مشهود است که هر دو عامل سطح و طول مدت قرار گرفتن در معرض آفلاتوکسین B1 بر میزان کاهش در افزایش وزن جوجه موثر است. (Dersjant-Li- et al., 2003).

اثرات آفلاتوکسین­ها بر مصرف خوراک، افزایش وزن بدن و ضریب تبدیل غذایی می­باشد آلودگی خوراک با آفلاتوکسین‌ها باعث کاهش چندین آنزیم مهم و تاثیر‌گذار در هضم کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌هاو لیپید‌ها در جوجه‌های گوشتی می‌شود. کمبودهای تغذیه‌ای ناشی از آفلاتوکسین‌ها، در کاهش آنزیم‌های هضمی و در پی جذب مواد مغذی ضروری می­باشد(Bagherzadeh Kasmani et al., 2012).

علائم کلینیکی اولیه­‌ای که در جوجه‌های گوشتی مشاهده می‌شود، بی‌اشتهایی، کاهش وزن و به دنبال آن افسردگی و بی‌حالی می‌باشد. بی‌اشتهایی، کاهش وزن، تاخیر در رشد، ظاهر ضعیف، رنگ پریدگی و علائم عصبی به فراوانی در تحقیقات مزرعه‌ای و آزمایشگاهی مسمومیت آفلاتوکسینی در طیور مشاهده می‌شوند (Girish and Smith, 2008)

جراحات کالبدگشایی و وزن نسبی اندام­ها در جوجه­ های گوشتی

مهم‌ترین تغییرات ناشی از بروز آفلاتوکسیکوزیس روی کبد، کلیه‌ها و بافت‌های لنفاوی ایجاد می‌شود. در هنگام بروز این عارضه در پرندگان (مرغ، اردک، بوقلمون، بلدرچین) کبد متورم و رنگ پریده و گاهی اوقات چروکیده و دارای نقاط خون‌ریزی می‌گردد. نشانه‌های مسمومیت این اندام نفوذ زیاد چربی در بافت کبد و افزایش وزن نسبی آن می باشد .کلیه‌ها متورم و پر خون می‌شوند و در مواردی خونریزی‌هایی نیز روی آن‌ها دیده می‌شود Denli et al.,( 2009.)(Fan et al.,2015)

ترجمه و تحقیق دکتر مریم خانیان (تیم علمی آرین رشد افزا(آرا))

منابع

سحری، م. و شریعتمداری، ف. (1381). ترکیبات ضد­مغذی (در خوراک انسان، دام؛ طیور و آبزیان).  انتشارات اندیشمند.  ص 170، 173، 179، 181.

شریعتمداری، ف. و محیطی اصلی، م. (1388). افزودنیهای خوراک دام، طیور و آبزیان. مرکز نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس. ص 195.

صداقت، ن.، شریف، ع. و صداقت، ا. (1386). روش های کاهش یا حذف آفلاتوکسین. همایش ملی فرآوری و بسته بندی پسته دانشگاه فردوسی مشهد. ص 581-589.

کمال­زاده، ع. (1386). کنترل آلودگی­ها و مایکوتوکسین­ها در خوراک. نشر انتشارات کشاورزی. ص 128، 130، 131.

 

Allameh, A., Safamehr, A., Mirhadi, S. A, Shivazad, M., Razzaghi-Abyaneh, M. and Afshar-Naderi, A. (2005). Evaluation of biochemical and production parameters of broiler chicks fed ammonia treated aflatoxin contaminated maize grains. Animal Feed Science and Technology. 122: 289-301.

Bagherzadeh Kasmani, F., Karimi Torshizi, M. A., Allameh, A., Shariatmadari, F. (2012). A novel aflatoxin-binding Bacillus probiotic: Performance, serum biochemistry, and immunological parameters in Japanese quail. Poultry Science. 91:1846–1853.

Denli, M., Blandon, J. C., Guynot, M. E., Salado, S. and Perez, J. F. (2009). Effects of dietary AflaDetox on performance, serum biochemistry, histopathological changes, and aflatoxin residues in broilers exposed to aflatoxin B1. Poultry Science. 88: 1444-1451.

Dersjant-Li, Y., Verstegen, M. W. A and Gerrits, W. J. J. (2003). The impact of low concentrations of aflatoxin, deoxynivalenol or fumonisim in diets on growing pigs and poultry. Nutrition Research Review. 16: 223-239.

Fan, Y., Zhao, L., Ji, C., Li, X., Jia, R., Xi, L., Zhang, J ., Ma, Q. (2015). Protective effects of Bacillus subtilis ANSB060 on serum biochemistry, histopathological changes and antioxidant enzyme activities of broilers fed moldy peanut meal naturally contaminated with aflatoxins. Toxins, 7(8): 3330-3343.